50 jaar ruimte-avontuur in Redu, België en Europa

Lees hier meer over ESEC. ESA publiceerde naar aanleiding van de 50e verjaardag van ESEC het boek ‘Belgium’s Space Base. The European Space Security & Education Centre 1968–2018’. Klik hier om het te downloaden.

“België speelt al sinds het prille begin mee een voortrekkersrol in het Europese Ruimtevaartavontuur,” zei minister Bellot op het verjaardagsfeest van ESEC. Dat avontuur begon in het begin van de jaren 60. België was indertijd effectief als een van de stichtende landen al heel actief in de toenmalige Europese ruimtevaartorganisaties ESRO, die zich met ruimteonderzoek bezighield en ELDO voor de ontwikkeling van een Europese lanceerraket.

De Europese ruimtevaart stond toen nog in haar kinderschoenen, zonder lanceerraketten of satellieten en evenmin grondstations om ze te volgen. In 1963 besloot ESRO om grondstations te ontwikkelen om haar satellieten mee te besturen en gegevens te downloaden.

In 1965 selecteerde de Belgische overheid in overleg met ESRO Redu als plaats voor één van die grondstations. Op 380 meter boven zeeniveau ligt daar een bassin tussen weiden en bossen. Het natuurlijke amfitheater, ver van steden gelegen, zorgt voor een goede bescherming tegen radiostoringen.

Rood licht: voorbijvliegende satellieten

In die tijd stond en geen veiligheidshek rond de perimeter van het station. Aan de ingang stond er wel een opvallend verkeersbord met een rood licht, waarop te lezen viel: “Stoppen en motor stilleggen bij Rood licht. Overvliegende satellieten. Verwachte duur: tien minuten.” Door geen interferentie te veroorzaken met de motoren van hun tractors werden de hulpvaardige boeren van Redu deelnemers in het grote Europese ruimtevaartavontuur.

Sinds 1968 maakt Redu deel uit van Estrack, het netwerk voor satelliet-telemetrie en -controle, toen van ESRO en later overgenomen door ESA. Zo speelde het grondstation een rol in veel Europese wetenschapsmissie’s, door signalen van de wetenschappelijke satellieten van ESRO in de ruimte door de sturen naar het European Space Operations Centre (ESOC) in Darmstadt, Duitsland.

Parallel daarmee ontwikkelde zich in België, met de steun van de overheid via ESA, een groeiend ecosysteem van bedrijven en onderzoekscentra actief in ruimtevaart. ZO’n samenwerking tussen publiek en privé is cruciaal voor succes in de ruimte. Op de site in Redu zijn dan ook heel wat Belgische en buitenlandse privé-bedrijven actief.

Zo staat Redu Space Services NV (RSS) sinds 2007 in voor het onderhoud, de uitbating en het facility management services in ESEC. RSS is een Belgisch bedrijf dat opgericht werd door SES TechCom en Qinetiq Space (Kruibeke). Andere bedrijven actief op de site zijn onder andere Rhea, Vitrociset Belgium en Creaction. Ze zijn allemaal al lang betrokken en doen er steeds meer en diverser werk. Zo vormden Rhea en Vitrociset Belgium samen het consortium dat de eerste demo-installatie voor cyberveiligheid bouwde in het ESEC.

België is één van de belangrijkste bijdragers aan ESA

In 1975 gingen ELDO en ESRO op in het nieuw opgericht European Space Agency, waarvan België toen ook al een van de stichtende leden was. Doorheen de jaren heeft België steeds een grote financiële bijdrage aan ESA geleverd—én hebben de overheid, bedrijven, wetenschappers en onderzoekers én de burgers in België daar de vruchten van geplukt.

Het jaarlijkse federale budget voor ruimtevaart in België bedraagt momenteel zo’n 205 miljoen euro. Aangezien België niet over een eigen ruimtevaartagentschap met technische expertise beschikt, is ESA het ruimtevaartagentschap voor België. 95% van het ruimtevaartbudget wordt dan ook besteed aan ESA-programma’s. Met zijn bijdrage is België de vijfde bijdrager aan het agentschap, na Duitsland, Frankrijk, Italië en het Verenigd Koninkrijk.

Tijdens de viering van 50 jaar ESEC typeerde Waals Minister-President Willy Borsus die Belgische visie wanneer hij ESA “de het brein, het werktuig en de motor van de mars vooruit, van de verovering van de ruimte” noemde.

België draagt bij aan programma’s in zowat alle grote activiteitsdomeinen van ESA. Een van de doelstellingen die de overheid daarbij stelt is om de investeringen zo goed mogelijk te laten renderen (en met succes: elke euro geïnvesteerd in ruimtevaart levert meer dan 5 euro aan economische return op).

Bovendien spelen toepassingen en data die door ruimtevaart mogelijk gemaakt worden een sleutelrol in de aanpak van zowat alle grootste globale uitdagingen. Rechtstreeks of onrechtstreeks plukt iedereen in het land dus de vruchten van de investeringen in ruimtevaart.

Telecommunicatie

Het grondstation in Redu speelde een belangrijke rol in de ontwikkeling van de Europese telecommunicatiesatellieten. In 1977 werd de European Telecommunication Satellite Organisation (Eutelsat) opgericht. De Orbital Test Satellite (OTS) from ESA’s first communications satellite programme en hun opvolgers de European Communications Satellites (ECS) werden vanuit Redu getest na hun lancering (in-orbit testing).

Samen met het belang van satellietcommunicatie groeide het grondstation in Redu. Het heeft nu een oppervlakte van meer dan 20 hectare in de Belgische gemeente Libin en herbergt zo’n vijftig satellietschotels, die voornamelijk op geostationaire satellieten gericht zijn.

Ook voor de Belgische industrie zijn de telecommunicatiesatellieten, met hun grote marktpotentieel, belangrijk. Er gaat dan ook zo’n 11% van de Belgische ESA-bijdrage naar telecom-programma’s.

Heel wat bedrijven maken onderdelen voor de satellieten die TV-uitzendingen voorzien over de hele wereld, en het bedrijf Newtec uit Sint-Niklaas staat aan de wereldtop wat betreft ontvangers, modems en andere grondinfrastructuur voor telecom-satellieten. Op de site van het ESEC in Redu werd dan weer een backup-controlecentrum gebouwd voor de grote Luxemburgse satelliet-operator SES.

Proba: kleine krachtpatsers

Ook een ander Belgisch succesverhaal valt te traceren naar Redu. De expertise die werd opgebouwd bij het controleren en testen van de ECS-satellieten maakte van Redu de ideale plek voor de routine-operaties en telemetrie van de kleine en lagekosten-missies van ESA. Een van die programma’s zijn de PROBA-satellieten, die hoofdzakelijk in België ontwikkeld en gebouwd worden met middelen uit het technologieprogramma van ESA (goed voor zo’n 14% van de Belgische ESA-bijdrage).

Met de Proba-familie van kleine kunstmanen, waarbij veelbelovende Europese technologie in de ruimte wordt getest. Zo monitort Proba-V de wereldwijde vegetatie. De satelliet, zo groot als een wasmachine, brengt elke 48 uur de volledige aarde in kaart met een resolutie van 300 meter. Met het instrument Vegetation kan de kunstmaan kan onderscheid maken tussen verschillende soorten planten en verschillende gewassen.

Met de gegevens Proba-V kunnen wetenschappers en ingenieurs de meest uiteenlopende diensten opzetten. Zo helpt de Spaanse NGO Action Against Hunger boeren in de Sahel om graaslanden en water te vinden voor hun vee (zie presentatie) en modelleerden onderzoekers van de KULeuven en het Belgische onderzoekscentrum VITO hoe sedimenten uit de Scheldemonding zich onder invloed van getijden afzetten doorheen de Noordzee (zie presentatie).

Galileo: navigatie vanuit de ruimte

Met tientallen jaren ervaring in het testen van Euroepse telecomsatellieten, lag het voor de hand dat ook de in-orbit testing-faciliteiten voor de Europese navigatiesatellieten in Redu gebouwd zouden worden. Het testen begin met de Giove A en B prototype-satellieten en ging aan een hoog tempo verder tijdens het lanceren en in gebruik nemen van de 22 operationele satellieten van de Galileo-constellatie.

Die worden gelanceerd met de Europese draagraket Ariane-5. Ook daarin zit heel wat Belgische technologie en knowhow, opgebouwd doorheen decennia van volgehouden investeringen in draagraketten. Onder andere SABCA in Haren (neuskegels van de boosters) en Thales Alenia Space in Charleroi (elektronische componenten) leveren onderdelen voor Ariane-5. Ook in de ontwikkeling van de nieuwe Europese draagraket Ariane 6 wordt België een sleutelspeler.

Niet alleen garandeert het Galileo-systeem de Europese onafhankelijkheid op het gebied van satnav in een turbulente wereld. Het systeem maakt met zijn hoge nauwkeurigheid en innovatieve beveiligde signalen ook nieuwe toepassingen mogelijk. Denk maar aan zelfrijdende auto’s, of een nieuw Europees luchtverkeersleidingssysteem waarmee vliegtuigen een korter, en dus sneller en milieuvriendelijkere route naar hun bestemming kunnen volgen.

De motivatieketting

Een andere kerntaak van ESA is inspireren. De directeur-generaal Jan Wörner identificeert een ‘chain of motivation’ of motivatieketting: “het ruimte-avontuur wekt fascinatie op die de nieuwsgierigheid aanwakkert. Dat inspireert mensen en die inspiratie zorgt voor de motivatei die nodig is om aan de slag te gaan.”

Dat werd op de ochtend van 50 jaar ESEC treffend geïllustreerd in het Euro Space Center, vlak bij het ESEC, waar meer dan 1000 kinderen en jongeren aan de lippen hingen van de ESA-astronaut Thomas Pesquet. Hij bracht “een stukje van een droom” mee. “Zo jongeren inspireren is wat anders dan een wiskundeleraar die je aanmaant om goed je huiswerk moet maken”, zei de astronaut.

Het ESEC herbergt sinds 2014 een laboratorium voor e-robotica voor leerkrachten van het basisonderwijs en secundaire scholen. Dit labo houdt zich bezig met robotica en ermee verbonden wetenschappen zoals natuurkunde, wiskunde, informatica en ingenieurswetenschappen.

Sinds maart 2016 vindt ook het Training and Learning Centre van de ESA Academy onderdak in Redu. Dat centrum moet in samenwerking met universitaire instellingen de nodige competentie, knowhow en het beste wat ESA te bieden heeft bijbrengen aan Europese studenten.

Met die focus op inspiratie en onderwijs zorgt ESEC er mee voor dat de toekomst van de ruimtevaart in Europa en België rooskleurig oogt. Op naar de volgende 50 jaar!