Kunst en ruimtepuin komen samen bij Space Waste Lab
In de ruimte rondom onze planeet zweeft veel afval rond. Maar daar zien we op de grond niets van. Kunstenaar Daan Roosegaarde wil bewustwording voor dat ruimtepuin en de gevaren ervan creëren met zijn kunstproject Space Waste Lab. Het resultaat is vanaf 5 oktober te zien bij KAF in Almere.
Wie vanaf de grond omhoog kijkt, kan al het ruimteafval dat om onze planeet heen zweeft normaal niet zien. Maar op de Maasvlakte in Rotterdam kon dat in december 2017 kortstondig wél. Verwijderd van de bewoonde wereld testte kunstenaar Daan Roosegaarde daar de opstelling van zijn Space Waste Lab. Door compacte, maar krachtige lichtlijnen op grote hoogte naar elkaar toe te richten ontstond een soort pijl van licht, die een stuk ruimtepuin aanwees. “Dat was heel bijzonder om te zien.”
Aan het woord is Michel van Pelt, ingenieur bij ESA. Van Pelt adviseerde Roosegaarde en zijn team tijdens de totstandkoming van Space Waste Lab. Hij was in die hoedanigheid ook aanwezig bij de test op de Maasvlakte. Twee jaar geleden, tijdens de Open Dag bij ESTEC, begon het balletje te rollen. “Een lid van Studio Roosegaarde kwam tijdens de Open Dag langs bij onze Clean Space-stand”, legt Michel uit. De studio was op dat moment bezig met het Smog Free Project, waarbij geprobeerd wordt luchtvervuiling terug te dringen. “Daan ziet ruimteafval als 'de smog van het universum'.”
29.000 stuks ruimtepuin
Sinds dat moment is ESA betrokken bij het project, om te adviseren en om mee te denken tijdens brainstorms. Het Clean Space-team is de expert bij uitstek waar het ruimtepuin betreft. Het team werkt onder andere aan e.Deorbit, een missie waarbij getracht wordt een stuurloze Europese satelliet die in een baan om de aarde zweeft te vangen en op te ruimen. Dat opruimen kan bijvoorbeeld gedaan worden door de satelliet gecontroleerd te laten opbranden in de atmosfeer.
In de nabijheid van onze planeet zweven talloze objecten rond die daar zijn achtergebleven na eerdere ruimtemissies. Het gaat veelal om kleine stukjes puin, maar zo'n 29.000 objecten zijn groter dan tien centimeter. Het gaat om (onderdelen van) stuurloze satellieten, gereedschap en delen van raketten. Ruimtepuin kan een gevaar vormen voor satellieten en het internationale ruimtestation ISS. “Maar hele grote en solide objecten, zoals raketonderdelen, kunnen bij terugkeer in de dampkring ook de grond raken”, aldus Van Pelt. “Dat is gevaarlijk voor mensen.”
Realtime ruimteafval
Op ieder moment van de dag zweven er wel tien stuks ruimtepuin ter grootte van een satelliet of rakettrap boven ons hoofd, weet Van Pelt. Kunstenaar Daan Roosegaarde wil met dat ruimtepuin een gezicht geven met zijn Space Waste Lab. Gedurende vier weekenden is 's avonds een buiten-performance te zien op het Esplanade-plein in Almere, waarbij lichtlijnen net als in december op de Maasvlakte een stuk ruimtepuin aanwijzen. “Wat de show uniek maakt is dat het puin dat getoond wordt ook écht op dat moment over komt vliegen”, aldus Van Pelt. “Er wordt gebruik gemaakt van realtime data van trackingdiensten, die ruimtepuin in de gaten houden.”
Naast de buiten-performance – die te zien zal zijn op 5 & 6 oktober, 9 & 10 november, 7 & 8 december en 18 & 19 januari – is er ook een vaste binnententoonstelling bij de Kunstlinie Almere Flevoland (KAF). Ook daar wordt gebruik gemaakt van realtime informatie. Een videoprojectie laat het ruimteafval zien dat realtime boven Almere zweeft. Een andere visualisatie toont de aarde vanuit de ruimte, met alle 29.000 grote stukken puin die de planeet omcirkelen.
De gevolgen van ruimtepuin
Bij de binnententoonstelling zijn ook artefacten te bezichtigen die door ESA zijn geleverd. De voorwerpen laten vooral de gevolgen van ruimtepuin zien. Diverse 'impact tests' – metalen platen die beschoten zijn met kogels die dezelfde snelheid hebben als ruimteafval – laten de ravage zien die zelfs kleine stukjes ruimtepuin kunnen veroorzaken. Een kogeltje met een doorsnede van 1 centimeter dat met 7 kilometer per seconde vliegt, laat bijvoorbeeld een gat van 8 centimeter achter in een metaalplaat. En dat is nadat de kogel door drie andere metalen platen is gevlogen.
“We stellen ook een gedeelte van een zonnepaneel van de Hubble Space Telescope tentoon”, aldus Van Pelt. Op het zonnepaneel, dat meer dan acht jaar in de ruimte is geweest, zijn talloze kleine inslagkraters te zien. Al die kratertjes zijn veroorzaakt door hele kleine stukjes ruimtepuin. “We tonen ook een titanium brandstoftank van de bovenste trap van een Vega-raket. Wanneer dergelijke tanks na lancering in de dampkring terugvallen, verbranden ze soms niet helemaal en storten dan neer op aarde. Lanceerorganisatie Arianespace laat die door ESA ontwikkelde Vega-trap daarom gecontroleerd terugkeren naar aarde. We laten ze neerstorten in een daarvoor aangewezen zone in zee, zodat ze geen mensen kunnen verwonden.”
Levend Lab
Het Space Waste Lab moet een 'levend laboratorium' worden, waar het publiek niet alleen kennis maakt met ruimteafval, maar ook als potentiële bron voor nieuwe creativiteit. Naast experts van ESA, zoals Michel van Pelt, droegen ook deskundigen van NASA en studenten bij. Ook ESA-astronaut André Kuipers adviseerde Daan Roosegaarde. De tentoonstelling is van 5 oktober 2018 tot 19 januari 2019 te zien bij Kunstlinie Almere Flevoland in Almere. De buiten-performances zijn te zien op 5 & 6 oktober, 9 & 10 november, 7 & 8 december en 18 & 19 januari. Meer informatie op KAF.nl en Studio Roosegaarde.